Nú hefur ríkisstjórn Íslands sett af stað aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Tilgangurinn er að koma böndum á gróðurhúsalofttegundir (GHL) sem hér sleppa út í andrúmsloftið vegna atferla mannsins og annara ástæðna, en þær eru taldar ábyrgar fyrir hlýnun andrúmsloftsins á jörðinni. Fram kemur í aðgerðaráætluninni að landbúnaður sé ábyrgur fyrir allt að 12,9% útsleppingu á GHL hér á landi. Losunin er að mestu talin vera frá tilbúnum áburði og búfjáráburði og frá iðragerjun í jórturdýrum.
Í aðgerðaráætlun eru tilgreind nokkur atriði sem skipta máli (fyrir utan skógrækt og endurheimt votlendis) til þess að árangur náist í minnkun GHL frá landbúnaði.
Í fyrsta lagi er gert ráð fyrir samstarfi við sauðfjárbændur um kolefnisbindingu, þá er lagður til urðunarskattur og bann við urðun lífræns úrgangs og minni notkun tilbúins áburðar og bætta meðferð búfjáráburðar. Allt eru þetta góð og gild markmið og ber að fagna þeim. Undirritaður hefði þó viljað sjá markvissari tillögur í þá átt að laga íslenskan landbúnað að lífrænum landbúnaðarháttum, en í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er einmitt lagt til eftirfarandi: „að ráðist verði í aðgerðir til að þróa lífhagkerfið enn frekar, leitað verði grænna lausna og aðferða til að draga úr umhverfisáhrifum matvælaframleiðslu með hvötum og stuðningi sem miði meðal annars að kolefnisjöfnun greinarinnar. Að efla þurfi sérstaklega lífrænan landbúnað.“ (Tilvitnun lokið)
Rannsóknir hafa leitt í ljós að lífræn ræktun getur bundið allt að 3,596.6 kg af koltvísýring ( CO2 ) á ári á hektara og sett það í jörðina í formi kolefnis.1). Með því að þróa allan íslenskan landbúnaði yfir í lífrænt getum við snúið orsök yfir í það að vera lausn á vandamáli. Í staðinn fyrir að losa GHL,förum við að binda meira GHL en við losum.
Ný rannsókn frá The Organic Center og Northeastern University í Bandaríkjunum sýna að lífræn ræktun bindur meira kolefni í jarðvegi en hefðbundin ræktun. Ástæðan virðist vera sú að í hefðbundnum landbúnaði þar sem notaður er tilbúinn kemiskur áburður við ræktun virðist sem jarðvegur tapi eiginleikum sýnum til að binda og geyma koltvísýring sem tekin er úr andrúmslofti. Og það sem verra er. Lífrænt kolefni í jarðvegi virðist minka með árunum, en án lífræns kolefnis í jarðvegi verður ekki ræktað meir. Niðurstöðurnar eru byggðar á einni af stærstu rannsókn á þessu sviði sem gerð hefur verið. Ein mikilvægasta niðurstaða hennar er sú að lífrænir bæir hafa að meðaltali 44% hærra magn af humic sýru í jarðvegi – en hefðbundinn jarðvegur. Humic – sýra er ábyrg fyrir þeim eiginleika í jarðvegi að geta bundið og geymt kolefni til lengri tíma.
Rannsóknin leiddi í ljós að að jafnaði hafði jarðvegur frá lífrænum býlum:
• 13 prósent meira af lífrænu efni í jarðvegi
• 150 prósent meira af fulvic sýru
• 44 prósent meira af humic sýru
• 26 prósent meiri möguleika fyrir langtíma bindingu á kolefni sem tekið er úr andrúmslofti. 2).
Hér liggja miklir möguleikar. Nú stendur yfir endurskoðun á búfjársamningum í sauðfé og nautgriparækt. Það er því tækifæri nú til að koma að nýrri hugsun hér á landi sem miði að því að koma á sjálfbærum landbúnaði sem raunverulegri lausn á þeim GHL sem nú losna út í andrúmsloftið vegna landbúnaðar.
Mikillar tregðu virðist þó gæta meðal bænda um að gangast undir reglur lífrænnar vottunar. Það kann því að vera nauðsynlegt að bjóða bændum upp á annan valkost sem leið að sjálfbærum búskap til að einhver árangur náist í minni losun og meiri bindingu GHL frá landbúnaði.
Byrja mætti á því að bjóða bændum upp á samning við Bændasamtök, ríkið eða Rannsóknarmiðstöð landbúnaðarins til næstu t.d.12 ára um bindingu kolefnis á sínum búum. Samningurinn fæli það í sér að allri notkun á tilbúnum áburði og öðrum eiturefnum verði hætt á næstu 12 árum. Á þeim tíma verði öll tún endurræktuð, sett í þau skeljasandur eftir þörfum og smára og grasfræi sáð. Enginn tilbúinn áburður verði notaður eftir endurræktun. Sérstakur grænn styrkur verði greiddur á alla endurræktun sem fæli í sér áðurnefnd atriði.
Slíkur samningur gæti falið í sér fleiri græna styrki. Niðurfelling á búfjáráburði við dreifingu á tún er mikilvægur liður í því að minnka losun á GHL. Niðurfelling eykur einnig áburðargildi búfjáráburðar. Eðlilegt væri að veita bændum græna styrki til kaupa á slíkri tækni. Þá þarf að huga að því að bændur hafi nægt geymslupláss fyrir búfjáráburð allan veturinn svo að dreifing geti farið fram að vori.
Minna hlutfall korns í fóðri minnkar losun GHL. Umbuna mætti bændum sem gefa minna korn, sérstaklega innfluttu korni, en meira hey eða það sem væri allra best meira gras, en góð beitarstjórnun á grasbítum bindur mikið kolefni. Þannig mætti t.d. umbuna sauðfjárbóndanum sem hefði aðstöðu til að taka allt sitt fé af uppblásnum afréttinum og komi sér upp góðri aðstöðu til beitarstjórnunar í heimahögum. Góð beitarstjórnun jafngildir bindingu á kolefni eins og í skógi í góðum vexti ef marka má erlendar rannsóknir. 3),4).
Bann við förgun á lífrænum úrgangi er hluti af aðgerðaráætlun ríkisstjórnar og að lífrænum úrgangi verði breytt í áburð. Það er mjög áhugavert og rökrétt. Við moltun (safnhaugagerð) á einu tonni af lífrænum úrgangi binst um 272 kg af CO2 úr andrúmlofti svo þarna er til mikils að vinna. 5) Það er algjörlega nauðsynlegt að koma þessum áburði aftur inn í næringarefnahringrásina. Þetta efni gæti nýst þeim bændum sem hætta að nota tilbúinn áburð. Til að örfa þessa þróun, þ.e.nýtingu á lifrænum úrgangi, þyrftu að koma til grænir styrkir svo sem til að koma upp aðgerðarsvæði fyrir moltun með tilheyrandi affallsbúnaði (gryfju). Þeir gætu nýst bændum, verktökum og eða sveitarfélögum. Þá mætti styrkja kaup á vélbúnaði til moltugerðar.
Nauðsynlegt er að fara í greiningu á því hvar þessi lífræni úrgangur liggur, magn hans og eðli og gera áætlanir um það hvar þessum lífræna úrgangi væri best fyrir komið með tilliti til uppruna, úrvinnslu, áburðargildis og bindingu kolefnis.
Það væri svo eðlilegt að lífrænir bændur og þeir sem gangast undir lífræna vottun hefðu sama aðgang að grænum greiðslum og þeir sem gera samning um sjálfbæran búskap. (Kolefnis samning)
Margir eru áhugasamir um endurheimt votlendis. Undirritaður vill vara við því að menn gerist of ákafir í því efni. Bændur sem hætta að nota tilbúinn áburð kunna að þurfa meira land þegar til framtíðar er litið. Menn skyldu því skoða þessi mál út frá því sjónarmiði. Þornuð og vel gróin mýri er sennilega farin að binda mikið til baka það kolefni sem fyrir löngu tapaðist , sérstaklega sé hún nýtt til beitar. Hins vegar er dýrmætt að endurheimta sef og tjarnir fyrir fuglalífið þar sem það hentar.
Kristján Oddsson
Höfundur er bóndi í lífrænni mjólkurframleiðslu.
Áður birt í Bændablaðinu 1 nóvember 2018
Heimildir:
1)https://grist.files.wordpress.com/2009/06/rodale_research_paper-07_30_08.pdf 1.LaSalle T and Hepperly P (2008). Regenerative organic farming: A solution to global warming. The Rodale Institute, Kutztown, PA, USA. 2)https://doi.org/10.1016/bs.agron.2017.07.004 3) Machmuller MB, Kramer MG, Cyle TK, Hill N, Hancock D & Thompson A (2014) Emerging land use practices rapidly increase soil organic matter, Nature Communications 6, Article number: 6995 doi:10.1038/ncomms7995, Received 21 June 2014 Accepted 20 March 2015 Published 30 April 2015 4) Fliessbach et al 1999,Tong et al 2014 5) Niles, Meredith. “ Sustainable Soils: Reducing, Mitigating, and Adapting to Climate Change with Organic Agriculture.” Sustainable Development Law & Policy, Fall 2008, 19-23, 68-69