Þegar við tölum um lífrænt að þá erum við að tala um að ekki sé notaður tilbúinn áburður ( kemiskur) við ræktun fóðurs og eða við ræktun á ávöxtum. Engin eiturefni svo sem íllgresiseytur eða skordýraeytur er notað við framleiðslu á fóðri handa kúnum sem gefa mjólkina eða við ræktun ávöxta í ávaxtamassan. Aðbúnaður dýra í lífænum búskap er að jafnaði strangari og er þannig leiðandi afl um bættan aðbúnað húsdýra almennt. Við vinnslu á lífrænum matvælum er eingöngu notuð hjálparefni af lífrænum uppruna. Megin reglan er sú að vinna matvælin sem minnst og halda þeim eins náttúrulegum og kostur er. Þannig er lífræn mjólk gerilsneydd en ekki fitusprend. Það áeinnig við um mjólkina í lífrænni jógúrt Sykurinn í lífrænni ávaxta jógúrt er um 4,8%. Sykurinn kemur með ávaxtamassanum og hefur þann eiginleika að vernda ávaxtamassan frá skemmdum frá því að vera unnin og þar til hann er notaður. ( S.br. sultugerð) Engin kemisk rotvarnarefni eru notuð í lífrænni matvælavinnslu. Við notum engin kemisk litarefni né þykkingarefni. Þá er allt sem telst vera genabreytt bannað.

Aðal einkenni lífræns landbúnaðar er sá að hann grundvallast á heildarsýn, þar sem tekið er tillit til allra þátta sem snerta framleiðsluna svo sem vistfræðilegra, heilsufars og mannúðarsjónarmiða, auk þess sem áhersla er lögð á félagsleg og hagfræðileg atriði.

Megin atriðið er að framleiða nóg af næringarríkri fæðu á uppbyggjandi hátt, þannig að unnið sé með lögmálum náttúrunnar. Lífræn ræktun gengur út á það, að vinna með og hagnýta lögmál náttúrunnar, án þess að vinna umhverfinu og framleiðslunni skaða. Við örvum samspil landbúnaðar og náttúru á jákvæðan hátt. Við tryggjum mögulega framleiðslu á matvælum til framtíðar.

Markmiðið er að hvert bændabýli geti framleitt sem mest af matvöru án aðfluttra aðfanga og myndi þannig sjálfbært hringferli.

Það er gert með því að nýta vel öll þau lífrænu úrgangsefni sem til falla á býlinu sjálfu, svo sem allan búfjáráburð sé um skepnuhald að ræða, og svo allan annan lífrænan úrgang svo sem heymoð, hálm, matarafganga og fleira. Allur þessi lífræni úrgangur fer í safnhauginn og verður þar að áburði.

Í lífrænni ræktun er nauðsynlegt að nota belgjurtir svo sem smáran, samhliða öðrum nytjaplöntum í tún, en smárinn hefur þá sérstöku hæfileika, eins og allar jurtir af belgjurtaætt, að framleiða köfnunarefnisáburð,en það er það efni sem er hvað mikilvægasta í allri ræktun og þarf mest af. Þannig hagnýtum við okkur krafta náttúrunnar. Á rótum smárans lifa gerlar sem hafa það hlutverk að vinna köfnunarefni úr loftinu ( Náttúruleg áburðarverksmiðja) Gerlarnir framleiða meira köfnunarefni en smárinn sjálfur þarf til vaxtar, en það sem umfram er, nítist öðrum nálægum plöntum. (Svarðarnautum) Smárinn er jafnframt talinn einn besti próteingjafi fyrir jóruturdýr sem völ er á.

Í frjósömum jarðvegi lifa auk þess ótal jarðvegslífverur sem hjálpa til við að framleiða þau næringarefni sem til þarf á hverjum tíma, fái þær tækifæri til þess. Það gera þær með niðurbroti á lífrænum efnum svo sem á búfjáráburði og ýmsum öðrum jurtaleyfum.

Hér á landi hefur verið talað um forsforskort, sérstaklega í mýrum á suður og vesturlandi og þess vegna þurfi aðfluttan fosfor. Við rannsóknir erlendis hefur komið í ljós, að því lengur sem stunduð hefur verið lífræn ræktun, því meira losnar af fosfor.

Ein af þeim forsendum sem unnið er eftir í lífrænni ræktun, gerir ráð fyrir að jarðvegurinn sé líkt og hluti af plöntulíkamanum. Í jarðveginum á sér stað fyrir tilstilli jarðvegslífvera niðurbrot lífrænna efna sem falla til í hinni náttúrulegu hringrás. Þar kemur að efnin verða aðgegnileg rótunum og þau nýtast plöntunni til vaxtar. Með lífrænni áburðargjöf reynum við að líkja sem best eftir þeim aðstæðum sem plantan þarfnast til að ná eðlilegum vexti og þroska.

Í lífrænum búskap er eitt af markmiðunum að vernda og viðhalda erfðabreytileika og fjölbreytni viltra plantna og dýra á hverju býli. Í Bretlandi hefur komið í ljós við rannsóknir að lífræn bú hýsa fleiri fugla og flugur og eru með 5 sinnum fleiri plöntutegundir en hefðbundin bú.

Eitt aðal einkenni lífrænnar ræktunar er það að viðhafa fyrirbyggjandi aðgerðir til að tryggja heilbrigði platna og búfjár.

Varðandi plönturnar er það gert með t.d. skiptiræktun og með því að velja saman ákveðnar tegundir í grænmetisræktun.

Varðandi heilbrigði búfjár, þá er það aðbúnaður dýranna sem vegur nokkuð þungt, auk þess sem fóðrun skiptir verulega máli t. d. hvað varðar mjólkurkýr. Gerðar eru strangar kröfur um það að dýrin hafi nógu mikið pláss til að hreyfa sig, og geti þannig notið eðlislægs atferlis í grundvallaratriðum. Legupláss þarf að vera mjúkt og þurrt, að dýrin hafi næga birtu, hafi félagsskap af hvoru öðru og hafi möguleika á því að njóta útiveru allt árið um kring. Allt ungviði, svo sem kálfarnir frá kúnum,fái að njóta umhyggju móður með því vera hjá þeim fyrstu dagana eftir burð (fæðingu) og að geta sogið mjólkina úr júgrinu sjálfir. Þetta atriði er mjög mikilvægt varðandi heilbrigði bæði kálfs og móður. Allt fóður skal vera af lífrænt ræktað og vera sem náttúrulegast. Rannsóknir hafa sýnt að mikil hreyfing og útivera jafnt sumar sem vetur, eflir mótstöðuafl dýra gegn sjúkdómum.

Það sem er einkennandi fyrir “tilbúna áburðinn” er að hann inniheldur aðeins þrjú helstu áburðarefnin sem planta þarf til vaxtar þ.e. köfnunarefni, fosfor og kalí, og er því að þessu leytinu mjög einhæfur áburðagjafi. Næringarefnin í tilbúnum áburði eru einnig mjög lausbundin, og tapast því auðveldlega út umhverfið, og lenda að lokum út í ám og vötnum og svo út í haf. Afleyðingin getur orðið sú að ár og vötn deyja, eins og dæmin sanna erlendis.

Annar ókostur við tilbúinn áburð er sá að í t.d fosfor er einnig efni sem heitir kadmíum, og hafa rannsóknir sýnt fram á tengsl þess við krabbamein.

Tilbúinn áburður er verksmiðjuframleitt efni og er að því leiti viðbót við þau jurtanærandi efni sem fyrir eru í náttúrunni. Afleiðingin er offramboð á auðleystum næringarefnum, sem með útskolun vegna rigninga lenda út í ám og vötnum.Þessi ofauðgun næringarefna veldur því að mikill vöxtur hleypur í allt örverulíf og gróður,sem að lokum veldur súrefnisskorti, með þeim afleiðingum að allt líf í viðkomandi vistkerfi deyr. Þá getur grunnvatn mengast, eins og nýleg dæmi frá Danmörku og Bretlandi sanna, þar sem grunnvatn var orðið það mengað af áburðarefnum, sérstaklega nítrati og skordýraeitri, að það var orðið óhæft til drykkjar.

Tilbúinn áburður hefur einnig neikvæð áhrif á frjósemi jaðvegs, vegna þess að hann drepur niður örverulífið. Það leiðir aftur til minkandi loftrýmis í jarðvegi, sem svo aftur veldur súrefnisskorti sem er afar neikvætt gagnvart örverulífinu. Minkandi loftrými í jarðvegi hefur líka þau áhrif að rakadrægni jarðvegsins minnkar, því verða áhrif af þurrkum og stórrigningum meiri.

Eftir langvarandi notkun verða rætur mun styttri (ná ekki eins langt niður) þar sem þær þurfa ekki að hafa fyrir því að nálgast næringarefnin, því þau liggja nánast við nefið á þeim. Þetta gerir það að verkum að tún sem eru vön tilbúnum áburði verða háð honum. Það leiðir til þess, að sé hætt að bera á, kemur engin uppskera, svo nú halda menn að ekki sé hægt að rækta, nema notaður sé tilbúinn áburður.

Einn ókost enn er hægt að nefna, en hann er sá að vilji menn spara sér áburðarkaup, með því að nota smáraplöntur samhliða notkun á tilbúnum áburði, þá gengur það ekki upp, þar sem smárinn víkur fyrir öðrum plöntum, þegar tilbúinn áburður er notaður, það er að segja, hann drepst.

Þessu er öfugt farið í lífrænni ræktun. Með notkun á lífrænum næringarefnum, er stöðugt verið að vinna að aukinni frjósemi jarðvegsins, svo eftir ákveðin tíma skiptir ekki máli hvort borið er á þetta árið eða hitt, grasið sprettur samt, vegna þess að öll skilyrði eru fyrir hendi, svo sem öflugt örverulíf, vel lifandi smári o.s.frv. Því meir sem jarðvegur er lífgaður, því minna þarf af aðfluttum næringarefnum.

Fyrir utan það sem áður er nefnt, að þá er maðurinn meira en köfnunarefni (nítrat), fosfor og kalí. Við erum auðvitað miklu meira, enda er í búfjáráburði öll helstu snefilefnin sem planta þarf til vaxtar, til að geta þrifist til langframa, án teljandi skorts, öfugt við tilbúna áburðinn, sem inniheldur aðeins 3 helstu efnin þ.e. köfnunarefni (nítrat), fosfor og kalí, á móti kannski 3o – 4o efnum í búfjáráburði.

Þessi upptalning öll er kannski hégóminn einn þegar við áttum okkur á því að við þurfum ekki nauðsynlega “tilbúinn áburð” í ræktun. Það sem þarf til er réttur skilningur, réttar ákvarðanir. Hvernig getur það staðist að förgun á búfjáráburði sé vandamál, grundvallar hráefnið í allri ræktun. Og svo er talað um fæðuskort í heiminum sem rökstuðning fyrir notkun á tilbúnum áburði. Þá er ekki talað um dauð vötn, dauðar ár, og kannski bráðlega dauð höf.

Varðandi gæði varanna, að með notkun á lífrænum áburði eingöngu, er tryggt, að varan innihaldi ekki hættuleg efni svo sem kadmíum. Þá hefur komið í ljós að lífrænar vörur innihalda meira af snefilefnum, þó svo að það sé ekki algilt, enda er það kannski ekki aðal málið, heldur er það hlutfall efnanna í matvörunni og frumuppbygging plöntunnar sem skipta máli. Við tilraunir á kartöflum hefur komið í ljós að frumuuppbygging í lífrænt ræktuðum kartöflunum var með allt öðrum hætti en í þeim hefðbundnu. Það eitt segir ákveðna sögu, og gefur vísbendingu um að þau áburðarefni sem notuð eru við ræktun, skipta máli.

1. Af heilbrigðisástæðum Í lífrænni framleiðslu er bannað að nota auðleystan tilbúinn áburð og kemisk varnarefni gegn skordýrum og íllgresi. Eingöngu eru notuð lífræn áburðarefni og markviss skiptiræktun. Þetta er gert til að örva frjósemi jarðvegs og vinna gegn meindýrum og íllgresi. Þannig og eingöngu þannig tryggjum við hámarks hollustu og hreinleika vörunnar.
2. Af umhverfisástæðum Við lífræna ræktun verður engin mengun í jarðvegi vegna kemiskra efna auk þess að útskolun á næringarefnum er haldið í lágmarki. Lífræn ræktun byggist á því að viðhalda lokaðri hringrás næringarefna, þar sem notuð eru öll þau lífrænu næringarefni sem til falla á búinu sjálfu. Séu notuð aðflutt næringarefni verða þau að vera af lífrænum uppruna.
3. Af mannúðarástæðum Í lífrænum búskap er dýrum ætlaður betri aðbúnaður en almennar reglur segja til um. Það er gert til að dýrin geti hreyft sig meira og betur notið eðlislægrar hegðunar. Betri aðbúnaður og lífrænt ræktað fóður þar sem ekki er fóðrað með tilliti til hámarksafurða, er okkar leið til að skapa heilbrigðan bústofn, þar sem lyfjanotkun er að mestu óþörf.

Fiskur þrífst ekki vegna súrefnisskorts í kjölfar þörungavaxtar

SKORTUR á súrefni á mikilvægum hafsvæðum getur stefnt fiskveiðum í voða og er eitt brýnasta viðfangsefnið í umhverfisvernd um þessar mundir, að sögn talsmanna umhverfisáætlunar Sameinuðu þjóðanna, UNEP. Á ráðstefnu rúmlega 155 ríkja, sem nú er hafin í Suður-Kóreu, kom fram í gær að ástæðan fyrir súrefnisskortinum væri ekki síst ofnotkun á köfnunarefnisáburði í landbúnaði margra auðugra þjóða.

Áburðurinn berst úr jarðveginum í hafið og veldur þar ofvexti örsmárra þörunga sem eyða súrefninu þegar þeir deyja og leysast upp á hafsbotninum.

Köfnunarefnið illa nýtt í landbúnaði

Umrædd svæði eru um 150 og afar mismunandi að stærð, sum aðeins fáeinir ferkílómetrar er önnur litlu minni en Ísland. Sum virðast ávallt vera til staðar, önnur koma og hverfa. Þau eru einkum í Norðursjónum, í Eystrasaltinu, Svartahafinu, Adríahafinu austan við Ítalíu, við Taíland og á Gulahafi í Austur-Asíu, einnig í Mexíkóflóa og Chesapeake-flóa á austurströnd Bandaríkjanna. Köfnunarefni sem plönturnar nýta ekki berst í hafið frá bændabýlum með ám og grunnvatni. Að sögn fréttavefjar BBC nýtist aðeins hluti af köfnunarefninu, meirihlutinn af því fer í sjóinn. Þess ber einnig að geta að mikill skortur er á köfnunarefnisáburði í mörgum fátækum löndum.

“Mannkynið stundar nú geysilega, hnattræna tilraunastarfsemi vegna þess að áburður er illa nýttur og oft ofnotaður, skolp er sent óhreinsað í sjóinn og útblástur frá farartækjum og verksmiðjum vex stöðugt,” sagði í yfirlýsingu frá Þjóðverjanum Klaus Töpfer, yfirmanni UNEP. “Verði ekki þegar gripið til róttækra aðgerða gegn orsökum vandans er líklegt að hann vaxi hratt.”

Einkum hættulegt fiskveiðum

Þróunin er einkum hættuleg fiskveiðum vegna þess að hún hefur áhrif á strandsvæði þar sem mikið er um klakstöðvar og uppeldisslóðir mikilvægra fisktegunda. Talsmenn UNEP hvetja til þess að þjóðir heims vinni saman að því draga úr losun köfnunarefnis í sjóinn, að nokkru með því að minnka notkunina en einnig með því að gróðursetja meira af trjám og grasi við ár sem taka við ónýttum áburði.

Á ráðstefnunni verður einnig fengist við mál eins og vaxandi vanda vegna uppblásturs og eyðimerkurmyndunar er valda sandstormum, einnig skort á nothæfu drykkjarvatni víða í fátækum löndum.

Jeju í Suður-Kóreu. AP, AFP.

mbl.is sagði frá